Interview: Jean-Paul Schaaij

Interview met Jean-Paul Schaaij, directeur Nationaal Groenfonds

“Steeds zoek ik mogelijkheden om samen met de markt publieke doelen te bereiken”

“De overheid stimuleert tegenwoordig financiële faciliteiten en alternatieve financiering, met een grotere rol voor samenleving en markt, private partijen dus. Natuur moeten we vaker combineren met andere functies.” Jean-Paul Schaaij, directeur van Nationaal Groenfonds, over de komende innovaties.

Jean-Paul Schaaij begon eind 2013 als directeur van Nationaal Groenfonds in een “uitdagende tijd. Het is flink wennen voor de groene wereld na jaren waarin de overheid vrijwel alle natuurdoelen financierde. Het is een uitdaging én een kans. Bijvoorbeeld door economische activiteiten te koppelen aan natuur. En door met leningen deze ontwikkelingen te stimuleren. Daar ligt een rol voor het Groenfonds.”

Jean-Paul Schaaij werkte in diverse functies voor de ministeries van Financiën en van Infrastructuur en Milieu. “De rode draad in mijn functies is het zoeken naar mogelijkheden om publieke doelen en investeringen te realiseren door samen te werken met de markt. Soms kan een overheid zaken niet alleen, bijvoorbeeld omdat zij te weinig geld heeft of een tekort aan capaciteit of marktkennis. Dan heeft de overheid behoefte aan alternatieve financiering en aanpak. Dat is ons speerpunt: overheden en marktpartijen helpen om groene doelen te bereiken met financiële kennis én een duurzame financiële oplossing.”

De toenmalige staatssecretaris van Economische Zaken, Sharon Dijksma, en de twaalf provincies sloten in september 2013 het Natuurpact. Het resultaat heet Natuur Netwerk Nederland (NNN) dat in 2027 klaar moet zijn en dan 680.000 hectare omvat. Negen jaar later en 48.000 hectare minder dan de 728.000 hectare voor de Ecologische Hoofdstructuur (EHS),  de voorloper van het Natuurnetwerk. Wel fors meer dan staatssecretaris Henk Bleker wilde. Schattingen geven aan dat NNN nu zo’n 625.000 hectare telt. Er moet dus nog ongeveer 55.000 hectare bijkomen in maximaal 11 jaar. Een flinke opgave. Maar Schaaij is positief: “Afgelopen jaren zijn partijen in het landelijk gebied gewend geraakt aan de koppeling van natuur met economische functies. Het is niet zo dat dergelijke combinaties ten koste van natuurkwaliteit gaan. Sterker nog: ze kunnen bijdragen aan nieuwe natuur en behoud van bestaande natuur. Verdienvermogen met en voor natuur is niet nieuw meer. Daar zijn mooie voorbeelden van.”

“Provincies geven hun versterkte rol invulling door afspraken te maken met partijen zoals gemeenten, waterschappen, boeren en natuurbeherende organisaties. Nationaal Groenfonds is bij uitstek de organisatie om alle partijen bijeen te brengen en te ondersteunen bij de financiering. Bij de overheid zit over het algemeen minder bedrijfseconomische en financieringskennis, en bij de markt minder kennis van hoe een overheid denkt en doet. Het Groenfonds verenigt dat. Bovendien zijn we een vertrouwenspartner voor overheden én groene investeerders. Die unieke positie wil ik verder uitbouwen”, aldus Schaaij.

Schaaij ziet veel in functiecombinaties. “Je moet niet alleen losse plukjes natuur maken, maar verbindingen zoeken met de omgeving. Groen kan een toegevoegde waarde hebben voor recreatie, toerisme en zorg. Daarmee vergroot je de financiële haalbaarheid én het draagvlak. Natuur moet iets zijn dat mensen willen, niet iets dat moet van Brussel.”

Een grote geldstroom gaat om in de watersector. Ruimte maken voor rivieren, wateropvang, hermeanderen van beken en klimaatbuffers bieden kansen voor natuur en landschap. Schaaij: “Ook natuurbegraven biedt inkomsten voor beheerders. Per hectare is er ruimte voor circa tachtig stoffelijke overschotten met een klein kaartje aan een boom of een sonde in de grond, die op een smartphone een foto toont, een gedicht, een film van de begrafenis. Netto blijft €2000 over per graf. Dat levert €160.000 per hectare op. Genoeg om vele jaren het beheer te bekostigen.”

De zorgsector kan een inkomstenbron voor natuurontwikkeling en -behoud worden. “Ziekenhuizen met uitzicht op groen hebben een positief effect op het herstel, zodat patiënten eerder naar huis kunnen. En mensen in verzorgingshuizen en zorgwoningen willen graag in een groene omgeving wonen.”

Het Groenfonds deed in opdracht van het ministerie van Economische Zaken onderzoek naar groeninclusieve ziekenhuizen en naar de 'care’-kant van de zorg als nieuw verdienmodellen voor natuur. De uitkomsten verrasten Schaaij. Veel Nederlandse ziekenhuizen hebben bouw- en verbouwplannen. De positieve invloed van natuur op de gezondheid wordt in steeds meer onderzoeken gekwantificeerd. De voorbeelden van succesvolle combinaties zijn ruim voorhanden, nationaal en internationaal. Schaaij: ‘Mooi is dat de huidige plannen aantonen dat een heel klein deel van het bouwbudget - nog geen half procent - voldoende is om natuur rond het ziekenhuis aan te leggen en langjarig te beheren. En dat cliënten uit de geestelijke gezondheidszorg minder medicijnen nodig hebben wanneer zij in een prikkelarme groene omgeving leven. Het Groenfonds brengt ziekenhuizen, zorgcentra en terreinbeheerders met elkaar in contact.”

“Ook een combinatie met duurzame energie biedt kansen. Een landgoed in Gelderland heeft geïnvesteerd in een houtkachel. Het doel is om al het snoeihout van het landgoed op te stoken in plaats van dit tegen betaling af te voeren. De geproduceerde warmte kan (deels) gebruikt worden in eigen verwarming. Zo zijn er minder vervoersbewegingen, minder kosten en voorziet het landgoed in eigen energie.” “Denk ook aan sport en recreatie. Het Groenfonds heeft al een aantal natuurgolfbanen gefinancierd, zoals in Gaasterland. Die golfbaan ligt in het Natuurnetwerk. De biodiversiteit is daar groter dan in de omgeving.”

Schaaij erkent dat functiecombinaties niet vanzelf tot stand komen. “Zorg als overheid voor prikkels zodat partijen met goede plannen komen. Subsidie is één van de prikkels, maar we willen minder afhankelijkheid van subsidies. Provincies kunnen meer bereiken door partijen ruimte te geven, bijvoorbeeld het recht op een economische activiteit in ruil voor de plicht om natuur aan te leggen of te beheren. Partijen bedenken dan zelf de beste functiecombinaties. Zo creëer je structurele geldstromen, want eenmalig geld voor aanleg is niet genoeg, je moet ook het beheer bekostigen. Vroeger gaven overheden vis aan de hongerigen, nu moeten overheden een hengel geven en het recht verlenen om te mogen vissen. Laat aan partijen over om zelf de juiste vis te vangen.”

“Ook natuurinclusief verkavelen biedt kansen om landbouw en natuurbeheer te combineren en te versterken. Het concept is gebaseerd op traditionele kavelruil. Nu wordt natuur daaraan toegevoegd. De overheid bepaalt waar zij natuur- en agrarische ontwikkelingen wil stimuleren. Daar krijgen grondeigenaren die bereid zijn om op 1 hectare grond natuur te ontwikkelen, het recht om 2 hectare nieuwe grond te kopen voor landbouwdoelen. Deze werkwijze is al met succes toegepast in het convenant van Groot Wilnis-Vinkeveen.  Het Groenfonds kan de aankoop ondersteunen met een laagrentende lening.”

Karakteristieken Nationaal Groenfonds 

• Stichting opgericht in 1994 op initiatief van professor mr. Pieter van Vollenhoven
• Eigenaren: ministerie van Economische Zaken en de twaalf provincies
• Bedrijfsvoering ondergebracht bij Fondsenbeheer Nederland
• Betrokken bij tientallen initiatieven zoals Beroepsvereniging Natuurboeren, Nationaal Landschap IJsseldelta, Groengaranties Veenendaal, biomassacentrale Marum
• Nieuwe natuur in 2015: 345 hectare
  
  

Kerncijfers 2015

Balanstotaal €1,3 miljard. 

Middelen in beheer 

• Geldstromen uit kassiersfunctie ten behoeve van overheden: €260 miljoen
• Geldstromen uit projectrekeningen en gebiedsfondsen: €329 miljoen
• Geld voor natuurcompensatie: €131 miljoen
• Beheer van fondsen voor derden: €105 miljoen

Financieringen

• Leningen aan overheden voor grondaankopen en landinrichting: €224 miljoen
• Revolverend fonds: €59 miljoen, waarvan €52 miljoen verstrekt via leningen e.d.
• Leningen aan particulieren en natuurorganisaties:
  • voorfinanciering particulier natuurbeheer: €200 miljoen
  • leningen voor natuurontwikkeling: €280 miljoen
  • leningen voor verduurzaming: €11 miljoen

Mogelijkheden

• (Co-)financiering
• Voorfinanciering
• Sanerings-/herinvesteringsfonds
• Groen investeringsfonds
• Participatiefonds
• Groenverklaring aanvragen
• Advies

Projecten natuur & recreatie

• Golfclub Gaasterland
• Bergsche heide (wellness)
• Outdoorcare (recreatie en zorg)
• Landgoed Kluenven (groepsaccomodatie/koken)
• Groengarantie
• Transitiefonds verblijfsrecreatie

Jean-Paul Schaaij (1967) heeft diverse functies vervuld in rijksdienst, zoals plaatsvervangend directeur op het ministerie van Financiën bij de directie Financieringen die verantwoordelijk is voor de staatsdeelnemingen. Ook was hij directeur Spoorvervoer bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu en directeur PPS Support dat de kennis van het Rijk over publiek-private samenwerking inzette voor lagere overheden. Sinds eind 2013 is hij directeur van het Nationaal Groenfonds. Meer informatie: nationaalgroenfonds.nl.