4. Snelle groei zorgboerderijen
Respectabele inkomsten komen uit de exploitatie van een zorgboerderij, een zorglandgoed, een zorghoutvesterij of het in erfpacht geven van een gebouw aan een zorginstelling. Volgens de Verenigde Zorgboerderijen is het aantal zorgboerderijen in tien jaar vervijfvoudigd tot 1088 in 2009, waarna de groei doorzette tot ruim 1500 in 2013. Daarvan presenteren zich zevenhonderd op de website http://www.zorgboeren.nl.
Op zorglandgoederen maken investeerders zoals woningcorporaties, zorginstellingen, terreinbeheerders en private partijen afspraken over het eigendom en de functie van het landgoed. Het groen staat ten dienste van de zorg, bijvoorbeeld in de vorm van opvang met therapie of dagbesteding bij zorgboeren op het landgoed.
Opvallend is het positieve effect van zorgboeren op natuur en landschap. Want 90% van de zorgboeren beheert het landschap. Kennelijk verbetert zo hun positie als zorgboer. Bovendien haalt 25 procent van hen extra inkomsten uit landschapsbeheer. Bij reguliere boeren is dat slechts 11 procent. Veel zorgboeren beheren dus hun landschap zonder vergoeding. Aldus Jan Hassink, onderzoek Plant Research International Wageningen UR in: ‘Landschappelijk ondernemen in de Achterhoek – Anne Oosterbaan en André Kaminski, uitgeverij Alterra, februari 2013.
Voorbeelden
- Landschapsbeheer Drenthe werkte in een project samen met twintig zorgboerderijen van de stichting Bezinn (voorheen stichting Zorgboerderijen Drenthe), overlegde over wensen en mogelijkheden van de zorgboerderij, maakte werkplannen, ondersteunde de uitvoering en stelde handgereedschap beschikbaar. Landschapsbeheer Drenthe biedt een cursus, die voor de helft wordt betaald door de zorgboerderijen. Naast het werk op en rond de boerderij door patiënten blijkt er vaak ruimte voor landschapsonderhoud. De samenwerking met zorgboerderijen loopt waar mogelijk door in het streekbeheer. Landschapsbeheer beschouwt en faciliteert hen dan als vrijwilligersgroep. Voortzetting en mate van faciliteren hangen af van de door provincie en gemeentes beschikbare middelen voor het streekbeheer. Dat verschilt dus per gemeente. Zie: http://stichting.bezinn.nl.
- De Federatie Landbouw en Zorg is een koepel van 16 regionale organisaties van zorgboeren met honderden leden. Zij professionaliseert de sector, faciliteert regionale organisaties van zorgboeren en is aanspreekpunt voor stakeholders. De federatie brengt landbouw en zorgpartijen bij elkaar, stimuleert hen tot samenwerken en is aanjager van nieuwe ontwikkelingen. Zie: landbouwzorg.nl en www.zorgboeren.nl.
5. Zorglandgoederen in vele soorten
- Landgoed Rijckholt van de familie Bakker bestaat uit een natuurgebied van 6,7 hectare tussen het Veerse Meer en de Oosterschelde op Noord-Beveland. Rijckholt telt diverse inkomstenbronnen waaronder een woonzorggemeenschap voor 27 ouderen, zelfstandige appartementen waar zorg beschikbaar is, een bed & breakfast met 20 kamers voor toeristen en familie van bewoners, een restaurant en kinderopvang. De omzet bedroeg in 2010 €2,5 miljoen, met een lichte winst. Rijckholt bouwde in 2011 tien appartementen van 17 vierkante meter voor minder draagkrachtigen. Het heeft zestig deeltijders in dienst voor dertig fte’s. Zie: www.rijckholt.info
- Natuurmonumenten en stichting Verdandi hebben op de Veluwse boerderij De Groote Modderkolk bij Loenen een woon- en werkgemeenschap opgezet. Natuurmonumenten heeft de boerderij aan de stichting verkocht en twee hectare grond in erfpacht gegeven. De cliënten werken in de door hen zelf aangelegde groentetuin en boomgaard en verzorgen de dieren, inclusief een kudde brandrode runderen. Verder verrichten ze voor Natuurmonumenten terreinwerk als snoeien, controle van rasters, onderhoud van parkeerplaatsen, bebording en bospaden. Sommige cliënten serveren in de theeschenkerij en verkopen de eigen boerderijproducten. Zie: https://www.natuurmonumenten.nl/de-groote-modderkolk.
- Natuurmonumenten ontwikkelt diverse zorgboerderijen rond kasteel Hackfort bij Vorden. Op het landgoed staan 42 Achterhoekse boerderijen. Samen met stichting Urtica De Vijfsprong heeft Natuurmonumenten in 2006 ’t Hofhuis en in 2008 Hoogkamp omgebouwd tot zorgboerderij. In de voormalige tuinmanswoning van het Koetshuis wonen enkele mensen begeleid door Urtica De Vijfsprong. Zie: http://www.urticadevijfsprong.nl/userfiles/files/2012/hackfort.pdf.
- Op zorglandgoed Laagduurswoude in het Friese Makkinga wonen mensen met niet-aangeboren hersenletsel of een lichte verstandelijke handicap. Zij doen mee aan dagactiviteiten in natuur, landbouw en recreatie. Voor hen zijn er ook therapieën. Het landgoed bestaat uit 18 hectare grond met bosschages, weides en vijvers. Voor bezoekers is er een theetuin, kinderboerderij, zwembad, sauna en fitnessruimte. Bron: ‘Leren van het energieke platteland, Lokale en regionale coalities voor duurzame plattelandsontwikkeling’, Planbureau voor de Leefomgeving, augustus 2013. Zie: http://www.zorglandgoedlaagduurswoude.nl.
- Landgoed 't Zelle tussen Hengelo (Overijssel) en Ruurlo, 360 hectare waarvan 85 hectare 18-holes golfbaan, met zorgboerderij. Zie: http://www.landgoedzelle.nl.
- Linge’s Zorglandgoed in Rumpt (Betuwe), met drie energieneutrale woningen op 17,5 hectare voor dertig dementiepatiënten en hun begeleiders. De bouw begon december 2016 na zeven jaar procedures tot aan de Raad van State. De opening staat gepland halverwege 2017. Er komt 12 hectare nieuwe natuur en 3,5 hectare rolstoeltoegankelijke beweegtuin. Zie: http://www.lingeszorglandgoed.nl.
- Zorgboerderij ’t Paradijs in Barneveld van eigenaar IJsbrand Snoeij laat veertig brandrode runderen grazen op het nabijgelegen landgoed Otelaar. De Boerderijwinkel verkoopt het vlees van deze runderen. Verder beschikt de biologische boerderij over een boomgaard, kippen, varkens en een theeschenkerij. Op al die plaatsen kunnen patiënten terecht voor dagactiviteiten. Zie: http://www.boerderijparadijs.nl.
- Andere voorbeelden zijn landgoed Scherpenzeel waar Abrona een zorgboerderij bouwde op erfpachtgrond; Welna met plannen voor nieuwbouw van zes huisjes en een retraitehuis voor burn-outs, landgoed De Groote Scheere in Hardenberg en het nieuwe landgoed Roodselaar in Gelderland. Zie: Handboek ‘Boerderijzorg in de zorgketen’ op multifunctionelelandbouw.net.
- Zorggroep Manna uit Enschede ontwikkelt Erve ’t Hengelman als een soort knooperf voor dementiepatiënten. ’t Hengelman ligt in een landelijke omgeving met weilanden en oude eiken nabij De Lutte in Twente, ten oosten van Oldenzaal. Manna ontwikkelt verschillende woningen op het erf. Wie zelfstandig wil wonen, maar wegens ziekte of ouderdom toch geregeld zorg nodig heeft, kan terecht in een van de appartementen in ‘t Hengelman of ‘t Veld. Voor mensen met een vorm van dementie, voor wie een herkenbare omgeving stimulerend werkt, bouwt Manna appartementen in ‘n Esch en De Moat. Zie: landgoedhethengelman.nl en http://www.zorggroep-manna.nl/wonen-op-het-erf. Vertraging is ontstaan door bezwaren van de buurman.
- ANWB-Prijs voor zorgboerderij De Buytenhof. Zorgboerderij De Buytenhof in Rhoon is uitgeroepen tot Meest Maatschappelijke Uitje van 2017. Ad Visser, eigenaar van De Buytenhof, ontving 7 maart de prijs uit handen van Frits van Bruggen, hoofddirecteur van de ANWB. Met deze prijs wil de ANWB haar waardering uitspreken voor ondernemers die kwetsbare groepen bij hun bedrijfsvoering betrekken en maatschappelijk ondernemen binnen de vrijetijdsbranche stimuleren. Er waren 26 genomineerden voor de titel. Deze zijn in november en december 2016 aangedragen door de organisaties zelf én door ANWB-leden. Daarna is er door ruim 9500 leden gestemd. De zeven genomineerden met de meeste unieke stemmen presenteerden eind februari hun case aan een vakjury in Den Haag.
De Buytenhof is een gemengd agrarisch bedrijf, onafhankelijk van subsidiegevers en fondsen. Alleen voor de inrichting van Het Buytenhuis heeft het bedrijf giften ontvangen. Het bedrijf kan 25 zorggasten ontvangen. Het wordt ondersteund door ruim honderd vrijwilligers. Mensen met een verstandelijke beperking of psychosociale problemen draaien volwaardig mee in dit boerenbedrijf en leveren zichtbaar hun bijdrage. Aldus de jury die erg te spreken is over de succesvolle combinatie van zakelijk ondernemen en maatschappelijke betrokkenheid. Bron: ANWB, 08/03/17. - Het FD meldt 12 juli 2018 ' Zorgboer uit noodzaak rukt op in het buitengebied. Vooral melkveehouders maken op hun erf een afdeling voor ouderenzorg of dagopvang, niet om bij te verdienen maar als serieus verdienmodel.' Zie: https://fd.nl/ondernemen/1261500/zorgboer-rukt-op-in-het-buitengebied.
Zorgboerderij Het Paradijs, Barneveld. Foto: Dorine Ruter / Flickr
6. Patiënten in het bos
Een zorghoutvesterij vangt patiënten op met werk in het bos en verwerken van het geoogste hout. Dit gebeurt onder meer op landgoed Welna. Daar krijgen mensen met een verstandelijke beperking van ’s Heerenloo een dagbesteding. Zie: http://zorghoutvesterij.nl.
7. Zorg en wateropvang
Ook de combinatie van zorg en wateropvang kan een geldstroom opleveren. Gerhard te Voortwis in Brinkheurne bij Winterswijk heeft een zorgboerderij en zijn broer Jan richt zich op de recreatie ter plekke. Met waterschap Rijn en IJssel maakt Gerhard op 4 hectare laaggelegen grasland een waterretentiegebied met nieuwe natuur. Zijn broer gaat daar ook aan recreatie doen.
Voor de opvang van psychiatrische cliënten en ex-verslaafden heeft Gerhard elementen aangelegd zoals drie poelen, een natuurpad, een labyrint, kersenbomen, walnotenbomen, een kruiden- en bloementuin. Patiënten werken in de moestuin, doen boswerk, snoeien houtwallen en maaien paden. Bron: ‘Landschappelijk ondernemen in de Achterhoek’, Anne Oosterbaan en André Kaminski, uitgeverij Alterra, februari 2013. Zie: http://www.dezonnebloem.nl/nl/zorg.html
8. Samenwerkende zorgboeren helpen gemeente
Veel potentie zit in samenwerking van zorgboeren met gemeenten. Want vanaf 2015 zijn zorgboeren voor hun financiering vanuit de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) aangewezen op gemeenten. Zorgboerderijen kunnen een brede rol vervullen in de Wmo, zelfs voor dementiepatiënten. Zorgboeren moeten daarvoor gaan samenwerken en zich kenbaar maken, en gemeenten moeten meer ‘de boer opgaan’. Want gemeenten weten zorgboerderijen nog niet voldoende te vinden. Dat concludeert RIVM in maart 2013. Zie: multifunctionelelandbouw.net.
Voorbeeld: ‘Zorg zoekt boer’ is een samenwerkingsverband van 23 boerderijen in de regio Vechtdal die zorg bieden aan de gemeenten Hardenberg, Ommen en Dalfsen in het kader van de Wmo. Dit initiatief kreeg in 2012 financiering uit het programma 'Ruimte voor de Vecht' van provincie Overijssel. Annemie Lepelaars, voorzitter van de samenwerkende zorgboeren in het Vechtdal: “Wij willen laten zien welke oplossingen wij kunnen bieden voor de meest uiteenlopende mensen met een zorgvraag, van jong tot oud. Met geld van de provincie houden we bijeenkomsten en maken we flyers. Wij geven presentaties aan raadsleden over onze doelstellingen. Wij beschrijven verschillende casussen en delen ideeën over de zorg voor bijvoorbeeld ouderen of mensen met een gedragsstoornis.”
Volgens Lepelaars is het samenwerkingsverband ontstaan uit de behoefte van de zorgboeren om beter te communiceren met de overheid: “Ons doel is als erkende zorgpartner concrete afspraken te maken met de gemeenten. Wij willen bekend worden bij iedereen, bijvoorbeeld door onze website aan die van de gemeenten te verbinden.” Contact met Annemie Lepelaars via landjuweeldehoeven.nl. Zie: Hoofdrapport Het Energieke Platteland (PBL, 2013) en http://www.zorgboerenvechtdal.nl.
