9. Groeiende vraag van zorginstellingen
Er komen steeds meer plekken waar mensen met een zorgvraag kunnen werken in natuur en landschap. Bijvoorbeeld op een van de circa 1500 zorgboerderijen, maar ook organisaties zoals Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, provinciale Landschappen en provinciale organisaties Landschapsbeheer bieden zorgcliënten mogelijkheden om buiten actief te zijn. Ook diverse landgoederen bieden kansen voor dagbesteding en permanent verblijf, zoals Welna, Het Lankheet en Mariënwaerdt.
De ervaringen met zorgcliënten in landschapsbeheer zijn kleinschalig en incidenteel. Hoe het werk georganiseerd en gefinancierd wordt en hoe de deelnemers begeleid worden, verschilt per provincie. Mede daardoor is het moeilijk om te voldoen aan de groeiende vraag naar geschikte plekken voor zorgcliënten in natuur en landschap.
Groene organisaties hebben, net als zorgboeren, vooral ervaring met mensen met een verstandelijke beperking. Incidenteel is ervaring opgedaan in de opvang van mensen met een lichamelijke beperking, psychiatrische cliënten, burn-out cliënten, jongeren met opvoedingsproblemen, (ex-)verslaafden en taakgestraften.
De zorginstellingen krijgen hun financiering in het algemeen uit AWBZ-bijdragen voor de zorgcliënten of uit het persoonsgebonden budget (PGB) van de afzonderlijke cliënt. Zie: www.pgb.nl. Voor de financiering van 1 begeleider zijn ruwweg 6 tot 8 zorgvragers nodig.
Bij Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer is het gebruik van gereedschap meestal geen probleem, omdat gereedschappen en mensen voor uitleg vaak al aanwezig zijn. Een andere geldstroom bieden projecten waaraan andere partijen meefinancieren, zoals fondsen, onderwijsinstellingen, gemeenten, provincies en ministeries (subsidieregelingen). Of er subsidies zijn, leert een korte zoektocht via Google ‘subsidieregelingen zorgcliënten’ of via de brochure ‘Zorg voor natuur en landschap’ van Landschapsbeheer Nederland. Maar wees gewaarschuwd, subsidieregelingen veranderen nogal eens.
Veel voorkomende financieringslijnen:
- Gesloten beurzen: begeleiding door de zorginstelling en het uitgevoerde werk geldt als vergoeding voor de begeleiding en het materiaalgebruik.
- De zorginstelling regelt de begeleiding. De rest van de kosten komt van de financiers van het project.
- Een onderhoudsploeg van patiënten krijgt betaalde begeleiding van een provinciale organisatie Landschapsbeheer. Financiering komt in het voorbeeld van Noord-Holland uit UWV-gelden.
- Soms biedt een groep patiënten met begeleiding zich aan als hoveniers. Zij doen betaald werk voor opdrachtgevers, zoals gemeenten.
- Gemeenten maken om de vier jaar een Wmo-beleidsplan met concrete plannen. Dat biedt de mogelijkheid om in het beleidsplan acties op te nemen voor het werken met patiënten in natuur en landschap.
- Provincies spelen een steeds grotere rol voor natuur en landschap. Voor groene organisaties kunnen provinciale regelingen daarom belangrijk zijn. Met subsidies kan een provincie ook projecten voor zorgcliënten stimuleren, onder andere via zorgboerderijen.
Voorbeelden
- Landschap Noord-Holland werkt samen met het UWV van gemeenten en een job coach organisatie. Vijftig mensen met afstand tot de arbeidsmarkt krijgen begeleiding in re-integratietrajecten via Groenploegen van betaalde krachten van Landschap Noord-Holland. Ze verrichten landschapsbeheer, ecologisch beheer en ook hovenierswerk tegen commerciële tarieven. Deze cliënten doorlopen een leerwerktraject en worden na een tot twee jaar begeleid naar regulier werk. Zie: landschapnoordholland.nl.
- Staatsbosbeheer werkt samen met verschillende organisaties zoals Reclassering Nederland. Staatsbosbeheer heeft in heel Nederland wekelijks groepen veroordeelden aan het werk. Zij verwijderen plantengroei op fietspaden, snoeien bomen, struiken en onderhouden wandelpaden. In het Kuinderbos gaat het jaarlijks om drieduizend arbeidsuren door werkgestraften. Als blijk van waardering heeft een route in het Kuinderbos de naam ‘Het Rechte Pad’ gekregen.
- Geïnspireerd door voorbeelden uit Engeland, zoals ‘Green gym’ en ‘Bristol tree nursery’ heeft Landschap Overijssel vrijwilligers opgeleid tot mentoren voor projecten met cliënten met psychiatrische en psychosociale problemen. De mentoren werken samen met een bestaande natuurwerkgroep, in een re-integratietraject zoals bij IVN-afdeling Hardenberg, mensen met burn-out bij de KNNV-afdeling Vriezenveen en voor de productie van nestkastjes op natuurcentrum Hof Espelo. Zie: landschapoverijssel.nl
- Staatsbosbeheer en Driestroom openden in juni 2012 een zorgbeheereenheid in Overasselt. Aanleiding was de dringende renovatie van een kapschuur. Deze en nog een tweede kapschuur vormen de nieuwe dagopvang waar vandaan de patiënten werken van Bosgroep de Vennen, onderdeel van dezorginstelling Driestroom. De Bosgroep helpt sinds 1996 de boswachters bij het opruimen van zwerfvuil en beheerwerk zoals het open houden van de heide. Zie: http://www.driestroom.nl/Over-Driestroom/Locaties/Bosgroep-De-Vennen.aspx.
- De instelling Geestelijke Gezondheidszorg Westelijk Noord-Brabant (GGZ WNB) en Natuurmonumenten bieden sinds 2010 het Bos- en heideproject Brabantse Wal aan mensen die last hebben van psychoses. Zij verbreden paden, doen licht zaagwerk, knippen struikgewas op de heide en creëren open plekken in het bos, waar insecten en kruiden van profiteren. Cliënten zien direct het nut van hun werk in een onderhouden bos, een open heide en zonnige vennen. Een deel van de kosten verdient het project met verkoop van hout uit het onderhoud van elzensingels. De deelnemers verkopen het zelf gezaagde hout in Klein Loo, een door cliënten gerunde winkel van GGZ WNB op landgoed Vrederust. Zie: http://www.hetgroenemedicijn.nl/voorbeelden/brabantse-wal.
- Staatsbosbeheer en Zorggroep Apeldoorn startten in februari 2013 met een project waarin 24 mensen met dementie als vrijwilligers aan de slag gaan in en rond de gebouwen van Radio Kootwijk op de Veluwe. Voor deze groep patiënten zijn nog weinig projecten beschikbaar. Nabij het voormalige zendstation beschikken de vrijwilligers over een eigen verblijfsruimte. De begeleiding komt van Zorggroep Apeldoorn met steun van mensen van Staatsbosbeheer. Staatsbosbeheer heeft landelijk vijftig vergelijkbare samenwerkingsverbanden met maatschappelijke instellingen.
Initiatiefnemers en vrijwilligers van DemenTalent kregen op 25 maart 2014 de EFID Award uitgereikt, een Europese prijs voor initiatieven die prettig leven voor mensen met dementie in de maatschappij bevorderen. Mensen met dementie hebben baat bij beweging in de natuur en een goede balans tussen rust en uitdaging. Een beschermde omgeving, goede begeleiding en het contact met lotgenoten en beweging, zorgen ervoor dat mensen met dementie langer zelfstandig kunnen functioneren. Zie: http://www.dementalent.nl. - Iets kleinschaliger lijkt het project van Landschap Overijssel en zorgorganisatie Carintreggeland uit Hengelo. De organisaties zetten een dagbesteding op voor jong dementerenden en mensen met een cognitieve aandoening. In bezoekerscentrum Koetshuis Hof Espelo tussen Hengelo en Enschede gaan deelnemers 2 dagen per week aan de slag in het landschap. De deelnemers werken onder begeleiding in teams aan het onderhoud en het beheer van de terreinen van Landschap Overijssel. Bron: Tubantia, november 2016.
Landschap Overijssel en zorgorganisatie Carintreggeland uit Hengelo bieden dagbesteding voor jong dementerenden in Hof Espelo. Foto: 'Eenoog' / Flickr
Achtergrondinformatie. Landschapsbeheer Nederland heeft samen met het Pedagogisch Sociaal Werk Midden-Limburg en Staatsbosbeheer een project opgezet om de bestaande ervaringen en kennis in het werk met zorgcliënten te bundelen en te verspreiden. Resultaat is de publicatie: ‘Zorg voor natuur en landschap. Handreiking voor zorginstellingen en groene organisaties bij het organiseren van dagbesteding voor zorgcliënten in natuur en landschap’, Landschapsbeheer Nederland, december 2012. Zie: https://www.publicspaceinfo.nl/media/uploads/files/LANDSCHBEH_2012_0002.pdf.
10. Zorg financiert natuur
Uit deze en andere geldstromen zou de zorgsector 25.000 hectare bestaande natuur kunnen financieren, verwacht InnovatieNetwerk. Dat vergt niet meer dan 0,01 % van het zorgbudget à €93 miljard, te besteden aan preventie en herstel in natuurgebieden. Zie: innovatieagroennatuur.nl/nl/bibliotheek/nieuws/1039/062014200000hasubsidievrijenatuur.html
