1. Buitenschoolse opvang in natuur
BSO Wijs! wil kinderen na schooltijd buiten laten spelen; kinderen leren zo de wereld buiten te ontdekken en zichzelf te ontdekken. Het concept is gebaseerd op de opvang van kinderen in Scandinavië. Kinderen worden daar van jongs af aan vertrouwd gemaakt met buiten spelen. Oprichters Tom den Boer, Sandra Hofhuis en Frija Bleijerveld richten zich op vier pijlers: natuur, creativiteit/drama, sport/spel en outdoor. Bij slechte weersomstandigheden is er binnenruimte, de schuillocatie. BSOWijs! is 52 weken per jaar open. De kinderen zijn gemiddeld 2,5 uur per dag buiten onder begeleiding van twintig medewerkers. De omzet bedroeg in 2013 met twee vestigingen €400.000.
BSO Wijs! heeft inmiddels vestigingen in Driebergen (2x), Vianen, Leidsche Rijn en Ede. De buiten-BSO beschikt over het kwaliteitskeurmerk Groene Kinderopvang. BSO Wijs! betaalt het Utrechts Landschap voor het gebruik van natuur in de omgeving van Driebergen. Zie: bsowijs.nl.
Op meer plaatsen gaan kinderen vanuit de buitenschoolse opvang naar buiten, zoals ook bij BSO De Waterval uit Weert die jaarlijks een aantal keren naar Nationaal Park De Grote Peel gaat.
2. Natuursprong, Oerr
Staatsbosbeheer heeft Natuursprong opgezet, samen met het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen NISB, Gemeenten voor Duurzaamheid en Jantje Beton. In 2012 deden 6000 kinderen mee in 22 gemeenten. Van hen bezocht 65% niet eerder een bos. Bij vervolg bleken kinderen even enthousiast als over De Efteling. Met Buitenschoolse Opvang als opdrachtgever is Natuursprong kostendekkend, waarbij Staatsbosbeheer de pedagogisch medewerkers opleidt. Een obstakel voor opdrachtgevers is de versnippering van de natuursector. Wie met groepen kinderen naar buiten wil, heeft moeite met het vinden van een passende organisatie. “Wie moet je bellen als je met de klas de natuur in wilt?” Zie: natuurlijk-in-beweging.nl.
- Natuurmonumenten heeft een eigen podium voor kinderactiviteiten. Oerrr telde eind 2016 203.600.000 leden. Zie: natuurmonumenten.nl/kinderen.
- In Het Bewaarde Land verkennen kinderen uit groep 5 en 6 de natuur tijdens drie volle dagen in drie achtereenvolgende weken. Dit doen zij in kleine groepjes, onder leiding van opgeleide vrijwilligers, de Wachters van Het Bewaarde Land. Dat gebeurt op zeven plaatsen in het land, Baarn, Boxtel, Breda, Den Haag, Rosmalen, Udenhout en Wassenaar. Contact: info@hetbewaardeland.nl. Zie: natuurmonumenten.nl/het-bewaarde-land, ivn.nl/het-bewaarde-land.
- Ook veel landgoederen ontvangen groepen kinderen, zoals met het project Van Luchtkasteel tot Dassenburcht. Vrijwilligers begeleiden speurtochten en spelen theaterstukjes na voorbereiding in de klas. Zie: vltd.nl.
3. Speelbossen
Low budget en weinig onderhoud kenmerken speelbos ’t Laer, een project van grondeigenaar Goois Natuurreservaat en IVN Gooi en omstreken. Inkomsten komen van kinderdagverblijven en groepen die verblijven in nabijgelegen Kindervakantiekamp Agnes en groepsverblijf ’t Laer. Afgezien van grondverzet is alle werk gedaan door vrijwilligers. Ontwerper Paul van Eerd heeft de effecten van een storm nagebootst. Hij heeft geen speeltoestellen geplaatst maar natuurlijke materialen gebruikt, zoals boomstronken, gedeeltelijk omgezaagde bomen die blijven leven als klimrek, en een speelbeek. De vrijwilligers hebben plannen voor een tweede locatie. ’t Laer was 1 van de 10 genomineerden voor de Natuurprijs 2012 van het Groenfonds.
Speelbos 't Laer van IVN en Goois Natuurreservaat. Foto: Deborah / Flickr
Ook in de Arnhemse woonwijk Schuytgraaf is een speelbos aangelegd. Kinderen kunnen er een hut bouwen, over bruggen boven water lopen en zich vermaken bij een waterpomp. Ook is er een picknickplek. Bron: Atlas Natuurlijk Kapitaal, Planbureau voor de Leefomgeving, 02/10/2015.
Een Krajicek wildernis- en sportpark is een natuurlijk speelterrein dat zich wellicht leent voor natuur dicht bij een woonwijk en als middel om de recreatiedruk te concentreren. De toekomstige playgrounds van de Richard Krajicek Foundation bestaan niet alleen uit ommuurd asfalt, maar ook uit wildernis. Met het ontwerp ‘Into the Wild’ zijn het Amsterdamse architectenbureau Dmay en het Rotterdamse Openfabric de winnaars van de prijsvraag Duurzaam Sporten van de Richard Krajicek Foundation. In de ‘urban’ buitenste ruimte vinden sporten en gestructureerde spellen plaats. De binnenste ruimte is een wildernis waar kinderen worden gestimuleerd en vrij zijn om hun eigen plek te creëren of af te breken met gebruik van natuurlijke materialen. De jury looft de integratie van groen en sport, de combinatie van natuursport en veldsport, het gebruik van duurzame materialen en de zorgvuldige uitwerking van het ontwerp.De winnaars ontvingen een cheque van €5000 voor hun ontwerp. Dankzij een bijdrage van €450.000 van de Vriendenloterij kan dit idee worden gerealiseerd. De Richard Krajicek Foundation bestaat sinds 1997 en telt in 2017 114 playgrounds. De Foundation wordt sinds 2004 gesteund door de Postcodeloterij en ontving tot en met 2013 een bijdrage van €4,3 miljoen.
4. NatuurWijs voor basisscholen
Kern van het lesprogramma NatuurWijs vormen de buitendagen: drie schooldagen waar de klas samen met een opgeleide NatuurWijzer een natuurgebied in trekt. In elke activiteit komen de componenten 'hart, hoofd en handen' terug. De buitendagen worden aangevuld met voorbereidende en verwerkende lessen in de klas. NatuurWijs sluit aan bij de nieuwe Leerlijn Natuur en zegt de nieuwste didactische ontwikkelingen toe te passen. Leerkracht en NatuurWijzer stellen samen het programma op. Zo sluit het aan bij de kinderen en bij het natuurgebied.
Bestuurslid Irene van Lippe-Biesterfeld richtte in 2001 de Stichting Lippe-Biesterfeld NatuurCollege op. Het NatuurCollege wil de verbondenheid van al het leven in herinnering brengen door middel van leeractiviteiten, trainingsprojecten, ronde tafels met het zakenleven, wetenschap, politiek en jongeren, publicaties, journalistieke producties en een internationaal platform. Met als motivatie: ‘Waar je je mee verbonden voelt, vernietig je niet.’ NatuurCollege is één van de grondleggers van NatuurWijs, samen met Universiteit Utrecht en Staatsbosbeheer. Zie: natuurwijs.nl
De start van Stichting NatuurWijs bij het Leersumseveld met prinses Irene (rechts). Foto: webted / Flickr
5. Boerderijscholen
Ruim twintig boerderijen in de Achterhoek bieden een professionele vorm van boerderijeducatie. Kinderen van een naburige basisschool gaan gedurende het schooljaar 5 tot 20 dagdelen met hun klas werken en leren op een verbreed agrarisch bedrijf. Dat meldt Ronald Heusschen, consulent stichting Boerderijschool in: ‘Landschappelijk ondernemen in de Achterhoek’, Anne Oosterbaan en André Kaminski, uitgeverij Alterra, februari 2013. Inmiddels verspreidt deze activiteit zich over het hele land. Zie: boerderijschool.nl.
6. Internationale school
Een bijzondere inkomstenbron vormt de verhuur van een geschikt gebouw aan een onderwijsinstelling, zoals Kasteel Eerde in Ommen, Overijssel. Het Engelstalige onderwijsprogramma van ‘International School Eerde’, was aanvankelijk gebaseerd op de examens van Oxford University en momenteel op die van Cambridge. Sinds 1965 was het monumentale gebouw voor 51% eigendom van Natuurmonumenten. In 1982 werd de vereniging 100% eigenaar. Zie: eerde.nl/other-languages/dutch.
7. Kleine wildernissen in de stad
Het blijkt mogelijk om in een bebouwde omgeving een kleine wildernis - Tiny Forest - te creëren: een bos van enkele tientallen vierkante meters met een hoge biodiversiteit. Kleine Wildernis heeft de Nationale Groenfondsprijs 2016 in de wacht gesleept. Partners zijn de gemeente Zaandam, IVN. Monitoring: Fabrice Ottburg (WUR). Daan Bleichrodt, IVN, meldt in mei 2017 de aanplant van het vierde Tiny Forest. Zie: ivn.nl/kleinewildernis.
Met een donatie begin 2018 van €1,85 miljoen van de Postcodeloterij gaat IVN honderd kleine bossen aanleggen samen met buurtbewoners en basisschoolleerlingen. Een minibos biedt een leefomgeving voor vlinders, vogels, bijen en kleine zoogdieren, maar ook voor mensen. Onderdeel van elk minibos is een buitenlokaal waar kinderen kunnen leren over de Nederlandse natuur. Het minibos stimuleert biodiversiteit en biedt kansen om klimaatproblemen tegen te gaan.
IVN volgt de Miyawaki-bosbouwmethode van Shubhendu Sharma uit India. Het gebruik van inheemse planten en een speciaal bodembewerkings- en beplantingsplan maken het mogelijk bossen sneller te laten groeien dan traditioneel aangeplante bossen. In Zaandam, Delft, Utrecht, Almere en Zwolle liggen al minibossen, die samen met kinderen van omliggende scholen geplant zijn. Met een gratis te downloaden handboek kunnen ook anderen met de methode aan de slag. Bron: IVN Natuureducatie, 09/02/18.
