Hoogwater laat haar sporen achter

Door klimaatverandering zullen we steeds vaker te maken krijgen met extreme weersomstandigheden. De tegenstellingen van grote droogtestress van de afgelopen jaren, en dit extreme hoogwater zijn hier voorbeelden van die we vaker tegen zullen komen. Veel aandacht is de laatste jaren uitgegaan naar het bestrijden van de effecten van droogte op de natuur en het landschap, maar de gevolgen van veel water dat langdurig in binnendijkse gebieden staat zijn minder goed beschreven. Wetenschappelijke studies, maar ook beschrijvingen van observaties van de effecten zijn schaars. 

Effecten op de landgoederen

Op landgoederen ziet men de directe gevolgen van het hoogwater. Zandwegen die ontdooien na het natte weer zijn haast onbegaanbaar voor verkeer doordat de bodem verzadigd is, en diepe kuilen, groeven en plassen ontstaan. Het water neemt afval mee van nabijgelegen gebieden, en op plekken langs beken kan de zanddepositie door langdurige stagnatie invloed hebben op de vegetatie.

De Stichting Kastelen Buitenplaatsen en Landgoederen vernam uit een enquête (90 respondenten) dat meer dan 70 procent van de eigenaren van buitenplaatsen gevolgen hebben ervaren van het hoogwater op hun gronden. Dit gaat dan om verzwakte bomen door natte wortels gevolgd door vorst, ondergelopen flora, tuinen en graslanden, schade aan jonge aanplant en verzwakte en verzakte muren en bebouwing, evenals ondergelopen parkeerterreinen. 62 procent geeft aan maatregelen te hebben getroffen om de effecten te verminderen. Denk aan overleg met het waterschap, het openen van sluizen of het wegpompen van het water. Wel wordt duidelijk dat zowel droogte als wateroverlast een impact heeft op de bezittingen. Slechts 4,7 procent geeft aan van geen van beiden last te hebben gedurende het jaar. 

Bodemwaterstand goed op peil 

De waterschappen geven aan dat in heel Nederland de bodem goed is gevuld met water, alle tekorten die de afgelopen jaren zijn opgelopen zijn weggewerkt. Dit zorgt voor een goede start voor eventuele droge perdiodes in de zomer. Het oppervlaktewater wordt vooralsnog snel afgevoerd. Dit staat voornamelijk stil in lager gelegen gebieden, terwijl droogte vaak juist problemen geeft in de hoger gelegen zandgronden. 

Historisch waterbeheer 

In Nederland zijn landelijke gebieden in het verleden vaak ingericht op hoge waterstanden en overstromingen. Vooral in de overstromingsgevoelige gebieden of lager gelegen natte gebieden structuren aangelegd die overtollig water snel konden afvoeren, zoals rabatten, sloten en greppels. Beken werden rechtgetrokken. Landgoederen en cultuurgronden die deze structuren nog hebben ervaren dan ook minder wateroverlast bij langdurige perioden van hevige regenval en hoge grondwaterstanden, maar dezelfde structuren kunnen ook zorgen voor een versnelde afwatering in perioden van droogte. Meanderende beken kunnen vaak meer water bergen en zorgen voor een natuurlijkere ontwatering als deze de kans krijgt buiten de oevers te treden. Op landgoederen liggen veel kansen voor het bergen van water, en meerdere projecten zijn de afgelopen jaren uitgevoerd in het kader van klimaatrobuuste buitenplaatsen en landgoederen. Zo is op de Oostermaet, een gebied met zowel natuur als (natuurinclusieve) landbouw nabij Deventer, een project gaande met het vasthouden van water, door het afstoppen van rabatten en sloten. Het water hier vasthouden werkt goed en het water zit de landbouw nog niet in de weg. De wateropslag bevindt zich voornamelijk op de lage delen, de akkers en weilanden op de iets hogere. Eigenlijk erg traditioneel ingericht. 

Dynamische natuur 

Het buiten de oevers treden van de rivieren zoals de Vecht en de IJssel zorgt voor een dynamisch proces. De rivier legt een laag vruchtbaar slib neer, en kan ervoor zorgen dat bepaalde watergevoelige bomen zoals beuken of notenbomen zwakker worden, of zelfs uiteindelijk zullen afsterven. Maar de nieuwe vruchtbare laag kan zorgen voor meer voedingstoffen, zoals kalk en mineralen, voor een hernieuwde groei van vegetatie. Stromend water zorgt voor zuurstof en mineralen in graslanden. Deze dynamische omstandigheden zijn vaak voordelig voor de biodiversiteit, maar dit is in Nederlandse natuurgebieden niet altijd gewenst door de multifunctionele aard (recreatie, houtteelt etc). Het werk in de bossen ligt dan ook zo goed als stil, wat een impact heeft op de houtteelt.  

Bomen als wilgen, elzen, populieren en zelfs eiken (die opgegroeid zijn in meer natte omstandigheden) zijn goed bestand tegen natte wortels. Zeker gemengde (geïntegreerde) bossen zullen langdurige natte omstandigheden goed kunnen opvangen.  

De landbouw kan de effecten van de hoge grondwaterstanden nog blijven voelen. Sommige wintergewassen zijn verloren gegaan, en als het hoogwater aanhoudt kan dit in februari problemen opleveren als boeren met de mest het land op willen. Maar ook hier kan een goed gevulde grondwaterbel droogte in de zomer helpen voorkomen. 

Conclusie 

Het vele water is voor de natuur eerder een zegen dan een vloek. De grondwaterstanden zijn goed gevuld in voorbereiding op een mogelijke droge zomer, en de vegetatie kan de langdurige natte voeten vaak goed aan. Voor de landbouw, historische landgoederenaanleg en multifunctionele gebieden ligt het ingewikkelder. De akkerbouw heeft een verlies in wintergewassen moeten lijden, en het is afwachten wat de komende weken doen voor de stabiliteit van de grond voor de start van het seizoen in februari. Faciliteiten en bepaalde beplantingen hebben schade ondervonden door het vele water.
Deze winter laat zien dat water nog steeds een grote invloed heeft op de inrichting van ons land. Het is een factor waar we de komende jaren steeds meer rekening mee moeten houden, en deze afgelopen periode laat zien dat niet alleen droogte, maar ook een overvloed aan water tot de gevolgen van klimaatverandering behoort. Meer onderzoek zou moeten worden gedaan naar de effecten op het landschap, en de rol van particulier land in de watervraagstukken. 

Heeft u effecten van het hoogwater ervaren op uw grondbezit, of ziet u de komende tijd de voordelen of juist nadelen hiervan? FPG hoort graag uw ervaringen en observaties. U kunt een mail sturen naar s.nijland@grondbezit.nl

Omslagfoto door B. Hillen.

Bronnen: NOS, SKBL.