Plan AgriNL voor regie op grondmarkt gaat niet werken zonder grondeigenaren

Het actieplan van AgriNL, waarin een herinrichting wordt voorgesteld voor de stikstofproblematiek, woningnood, landbouw en natuur, houdt geen rekening met de positie van de eigenaren van de betrokken gronden. Zoals het plan is opgesteld is het volgens FPG onhaalbaar en zal de uitvoering op veel weerstand en bezwaren stuiten. FPG is voorstander van gebiedsgerichte processen voor het aanpakken van grote opgaven in het landelijk gebied. Daarin is grondmobiliteit belangrijk maar de uiteindelijke toedeling en bestemming van grond moet door een zorgvuldig proces van overleg door en met betrokken eigenaren aan de keukentafel worden overeengekomen. Dat kan niet vanachter een tekentafel en met de wet in de hand worden georganiseerd.

FPG begrijpt dat verschillende partijen binnen AgriNL daarom afstand hebben genomen van het plan. Het is echter een slecht signaal. De landbouw staat onder grote druk om ‘te leveren’ voor natuur, woningbouw, infra en industrie. De stikstofcrisis duurt intussen al meer dan twee jaar zonder vooruitgang. Daar komen klimaat- en wateropgaven nog eens bij. De urgentie om met plannen te komen waarmee werkelijk stappen kunnen worden gezet is groot en wordt breed gevoeld. Breed gedeeld wordt het besef dat grond hierbij een sleutelpositie inneemt. Kennelijk is onvoldoende breed begrepen dat daarbij de eigenaren en gebruikers moeten worden betrokken en dat het er om gaat hen in de positie te brengen te kunnen besluiten grond beschikbaar te stellen of een ander gebruik – door zelfrealisatie van natuur bijvoorbeeld – te geven.

Wat staat in het actieplan AgriNL

AgriNL heeft Nederland in 113 regio’s ingedeeld als basis voor herinrichtingsprocessen. Deze herinrichting is des te urgenter aangezien de komende 10 jaar er jaarlijks 3% van de agrarische bedrijven stopt vanwege het ontbreken van natuurlijke bedrijfsopvolging. Als bovendien 1% van de bedrijven als piekbelaster wordt uitgekocht daalt het aantal agrarische bedrijven met 16.758 en komt 603.301 hectare aan grond vrij. AgriNL stelt dat met centrale en regionale regie 583.301 hectare opnieuw kan worden ingezet voor agrarisch gebruik én natuur. De overige 20.000 hectare wordt aangewend voor de bouw en infrastructuur van 1 miljoen woningen (op basis van 61 woningen per hectare).  Om dat goed te laten verlopen stelt AgriNL een (her)invoering voor van de Landinrichting geleid door een kleine, centrale programmaorganisatie: de Rijksdienst voor het Landelijk Gebied (RLG). Deze RLG maakt plannen en afspraken per gebied, zorgt ervoor dat in Den Haag de noodzakelijke regelgeving tot stand komt en dat regionaal de processen worden uitgevoerd. Het wettelijk kader voor deze aanpak is de voormalige WILG, Wet Inrichting Landelijk Gebied die is opgegaan in de Omgevingswet.

Omarm multifunctionaliteit en integraliteit

FPG staat achter het streven van AgriNL om te komen tot een oplossing wil voor de huidige impasse. De oplossing ligt ook in de gebiedsgerichte aanpak die ook AgriNL beschrijft. Maar in het actieplan staan een aantal aannames en oplossingsrichtingen die volgens FPG niet gaan werken. In het document spreek AgriNL over “competing claims”, FPG ziet die concurrerende ambities en vereisten ook. Maar opgaven moeten altijd integraal worden bekeken in een gebied. Daar horen ook integrale oplossingen bij met multifunctioneel gebruik van grond. Daar liggen ook de verdienmodellen in verscholen. Natuurinclusieve landbouw levert stikstofreductie maar ook mogelijkheden om te blijven verdienen op grond. Woningbouw kan ook bijdragen aan het verdienmodel voor grondeigenaren en maakt natuurontwikkeling mogelijk.

Geen centralisatie en top-down benadering

Waar het voor FPG wringt zijn de voorgestelde invoering van een centrale organisatie die de landinrichting gaat bepalen. Dat is teveel top-down. De regie moet in de gebieden liggen, zo dicht mogelijk bij de betrokken ondernemers en eigenaren. De provincies zijn aan zet om deze processen te ondersteunen, niet om op de stoel van ondernemers te gaan zitten. Op landelijk en provinciaal niveau is het nodig de brede kaders vast te stellen waarbinnen de gebieden aan de slag moeten. Deze moeten leiden tot gebiedsafspraken die uiteindelijk bindend zijn zodat de uitvoering – met het verkregen draagvlak – ook werkelijk gaat plaats vinden. AgriNL lijkt echter het proces om te willen draaien en teveel landelijk te willen regelen, dat kost veel meer tijd en energie, de uitkomst is ongewis.

Zet vol in op zelfrealisatie boeren en grondeigenaren

Verder lijkt uit te worden gegaan van een grond- en rechtenbank vanuit de overheid.  FPG snapt dat in sommige situaties de overheid aan zet is bij complexe situaties en gebrek aan vrijwillige oplossingen. Maar in eerste instantie moet in de gebiedsprocessen worden gekeken naar mogelijkheden voor ruil en aankoop door aanwezige particuliere partijen. Zelfrealisatie door particulieren: boeren en landgoederen, moet het uitgangspunt zijn en blijven. Afwaardering van grond kan eventueel wel bekostigd worden door de overheid als dit nodig is in het gebied en ook op rechten kan eventueel worden gestuurd. Al blijft FPG grondgebondenheid bij de veehouderij als uitgangspunt nog steeds prefereren voor het huidige rechtensysteem. Dit maakt het systeem eenvoudiger en voorkomt ondoorzichtige handel.

Woningbouw als verdienmodel particulier

Tot slot wordt ook woningbouw als winstpost opgenomen voor de overheid. Dit is juist bij uitstek ook een mogelijkheid voor boeren en landgoedeigenaren om een nieuw verdienmodel te creëren. Laat de overheid alleen actieve grondpolitiek bedrijven als de markt er niet uitkomt. Door middel van bestemmings- en omgevingsplannen is voldoende te sturen door de overheid, zo is de overtuiging van FPG.