OPG project Landgoedbiotoop

In het nieuwe jaar start het OPG in samenwerking met Landschap Overijssel met het project “Methodiek landgoedbiotoop”.
We zien dat op de bij de omgevingsvisies behorende waardenkaart de grenzen van een landgoed hard aangehouden worden, waarbinnen alles wordt beschermd en erbuiten ‘niets’. Dit heeft mogelijk impact op toekomstige ontwikkelingen op en in de omgeving van de landgoederen en dit kan zorgen voor een inadequate bescherming voor landschapselementen die in verbinding staan met het landgoed. De gevolgen voor het erfgoed van ontwikkelingen buiten de grenzen zijn vaak niet (voldoende) toetsbaar en binnen de grenzen van het landgoed is geen ruimte voor ontwikkelingen, maar worden de beschermde elementen bevroren onder een metaforische stolp gezet.

In het kader van de nieuwe Omgevingswet zoeken we naar een methode om erfgoed van landgoederen op een gelijkwaardige en (gemeente)grensoverstijgend te beschermen, maar ook om de ruimte geven aan de landgoederen om zich te ontwikkelen. In het project ontwikkelen we een methodiek van het toepassen van het principe van een invloedssfeer rondom een landgoed. Hierin wordt niet alleen de waarde van de elementen, de onderlinge samenhang en het karakter meegenomen maar ook de invloedssfeer van deze op hun omgeving (en vanuit de omgeving) meegenomen. Dit tezamen vormt de landgoedbiotoop die ook opgenomen kan worden in de omgevingsplannen.

Het principe van de landgoedbiotoop

Landgoederen hebben een invloed op hun omgeving die verder reikt dan hun grenzen, er is sprake van een invloedssfeer en relaties met de omgeving. Andersom heeft de inrichting van de leefomgeving rond de landgoederen effect op de (beleving van de) waarden van de landgoederen. Nieuwe ontwikkelingen buiten de landgoederen kunnen van invloed zijn op de landgoederen. De invloedssfeer rond de landgoederen kan aangeduid worden als landgoedbiotoop. De term biotoop is bekend vanuit verschillende contexten. Zo kennen dier- en plantsoorten hun eigen biotoop. In de planologie wordt er reeds een enigszins vergelijkbaar instrument toegepast: de molenbiotoop.

Binnen de landgoedbiotoop worden de ontwikkelingen getoetst aan het effect dat zij hebben op het erfgoed van het landgoed. Daarbij gaat het om het behoud en beheer van het fysieke erfgoed maar ook om de gedachte (vanuit de cultuurhistorie) achter het erfgoed.1 Het is daarbij niet de bedoeling dat over de landgoederen en hun invloedssfeer een museale stolp wordt gelegd en er geen verandering mogelijk is, integendeel zelfs. In de zone mogen ontwikkelingen geen afbreuk doen aan het aanwezige erfgoed in de fysieke zin en moet het binnen het gedachtegoed/karakter passen, of liever nog dit versterken. Binnen deze grens wordt ook getoetst of de ontwikkeling past bij het karakter van het specifieke landgoed. Met de landgoedbiotoop wordt dus een soort bufferzone, een ruimtelijke context, om een landgoed getrokken.

Een landgoedbiotoop omvat de volgende onderdelen:

De kernelementen van het landgoed c.q. de buitenplaats

Het in oorsprong versterkt huis, kasteel, buitenhuis of landhuis, (moes)tuinen, parken, grachten, waterpartijen en -lopen, bijgebouwen, lanen- en padenstelsels en overige (kleine) onderdelen. Indien er sprake is van een complex historische buitenplaats in de zin van de Erfgoedwet, dan vormt deze de kern van het landgoed.

De landgoedaanleg

De lanen- en padenstelsels, de opstallen (zoals woningen, pachtboerderijen met bijbehorende schuren en hooibergen, bruggen, et cetera), zichtlijnen, -punten en -velden, landschapselementen als houtwallen en -singels, en het (kleinschalige) agrarische landschap met zijn historische relaties tussen het grondgebruik en het reliëf/de bodem.

De zone rond de landgoedgrenzen

De invloedsfeer van het landgoed buiten de huidige landgoedgrenzen, de omgevingsrelaties. In de eerste plaats gaat het om zaken als zichtlijnen, zichtvelden en -lanen. Ook wegen en waterlopen kunnen deel uitmaken van deze invloedssfeer evenals opstallen die in het verleden onderdeel van het landgoed uitmaakten of een duidelijke relatie met het landgoed hebben of hadden.

Deze drie onderdelen worden vastgelegd in een landgoedpaspoort, karakterschets en gedachtegoedkaart, inclusief waarderingskaart.
De methode zal worden getoetst op een aantal pilot landgoederen. Wij houden u gedurende het jaar op de hoogte van de voortgang van het project.