Gronddruk stijgt door stikstofbrief

Laatste update: 26-02-20

Het zal niemand zijn ontgaan dat op 7 februari 2020 het kabinet een voortgangsbrief stikstof presenteerde. Veel van de maatregelen waren al aangekondigd, wel geeft de brief geeft weer iets verder richting aan de uitwerking van het stikstofbeleid in de landbouwsector. FPG is kritisch.

De FPG is kritisch op de eenzijdige sectorale aanpak en benadrukt de noodzaak van integrale afwegingen. Dit geldt temeer daar een onderbouwing van het effect van de voorgestelde maatregelen ontbreekt. FPG vindt dat in die benadering meer nadrukkelijk moet worden gekozen voor een duurzame grondgebonden landbouw. Maximale beschikbaarheid van grond en een goede bodemvruchtbaarheid is daarbij een vereiste. Een toekomstgericht pachtstelsel waarbij verpachters en pachters in vrijheid afspraken kunnen maken zou daarbij ook helpen. FPG blijft verder hameren op respect voor eigendom bij de plannen en het recht op zelfrealisatie door particulieren. Naar aanleiding van de concrete voorstellen in de voortgangsbrief waarschuwt FPG voorts dat bij aankoop van bedrijven de complexiteit bij pachtsituaties niet moet worden onderschat.

Budget

Van het eerder door het Kabinet voor stikstofaanpak gereserveerde geld komt nu € 350 miljoen beschikbaar voor gerichte opkoop van veehouderijen. In toelichting gaf het kabinet aan dat hiervoor zo’n 400 bedrijven kunnen worden verplaatst. Dit lijkt een nogal optimistische benadering. Overigens tekent het Kabinet terecht aan dat ook provincies hierin een verantwoordelijkheid hebben, en combinatie met andere provinciale beleidsbudgetten mogelijk is.

Bij de opkoopregeling geldt vrijwilligheid als uitgangspunt, zo stelt het kabinet. Dit is voor FPG van belang vanwege respect voor eigendom.

Extensivering

Verder wil het Kabinet extensivering rondom Natura-2000 gebieden faciliteren. Voor die extensivering is de beschikbaarheid van grond een belangrijke factor, zo constateert ook het kabinet. Die grond kan beschikbaar komen doordat boeren stoppen of verplaatsen, met inzet van de €350 miljoen. Daarnaast bekijkt Minister Schouten de mogelijkheden om gronden van andere partijen, Staatsbosbeheer en Rijksvastgoedbedrijf, in te zetten voor extensivering. Ook daardoor komt er echter niet meer grond beschikbaar, integendeel, die extensivering leidt tot extra vraag naar grond, en daarmee gronddruk.

Productierechten

Bij het opkopen van veehouderijbedrijven door de overheid zullen productierechten en fosfaatrechten worden ingenomen en doorgehaald, zo geeft de kabinetsbrief aan. Hoe dit werkt in pachtsituaties vermeldt de brief niet.

Bij opkoop van veehouderijbedrijven door private partijen, bijvoorbeeld in het kader van extern salderen, is er geen koppeling met productierechten. Productierechten zijn in dat geval vrij verhandelbaar en kunnen gebruikt worden door een veehouder die hiervoor emissieruimte heeft in zijn natuurvergunning. Het is goed dat het kabinet hierover nu duidelijkheid geeft, waarmee veel juridische haarkloverij wordt voorkomen over het eigendomsrecht.

FPG is blij dat het kabinet aangeeft dat provincies een aanvraag voor extern salderen alleen toestaan als het past binnen de gebiedsgerichte aanpak. Daarmee moet worden gewaarborgd dat het platteland niet wordt opgeofferd voor de belangen van industrie en Randstad.

Pachtsituaties compliceren

Bij het uitkopen van agrariërs zijn er twee mogelijkheden: de agrariër is eigenaar van de grond, of de grond is in eigendom van een verpachter. Wanneer er sprake is van het tweede, dan zal de overheid apart in onderhandeling moeten met de eigenaar van de grond.

FPG vindt het belangrijk aan te geven dat, als de opkoopregeling wordt ingezet bij agrariërs met pachtgrond, de verpachter volgens gerechtelijke uitspraak aanspraak heeft op fosfaatrechten wanneer deze langdurig bedrijfsmiddelen van overwegend belang aan de pachter ter beschikking heeft gesteld. Als daarvan sprake is, moet de pachter bij het einde van de pachtovereenkomst fosfaatrechten overdragen aan de verpachter. De verpachter moet daartegenover een percentage van de marktwaarde van de overgedragen fosfaatrechten aan de pachter betalen (zie hier).

Ook bij extensivering compliceert pacht. Omdat een verpachter geen eisen mag stellen aan het grondgebruik van zijn pachter (hier) zal, om tot extensivering te kunnen overgaan, vaak sprake moeten zijn van beëindiging van het pachtcontract. Waar in verschillende provincies wordt gesproken over budgettaire middelen voor ontpachting, meldt de brief van het kabinet daarover niets.

Wel geeft de minister aan dat wordt gekeken naar het gericht inzetten van het pachtinstrumentarium voor extensiveren van de landbouw, zonder daar nader in te treden. Volgens FPG zou een toekomstgericht pachtstelsel waarbij verpachters en pachters in vrijheid afspraken kunnen maken zou daarbij kunnen helpen.

Grondbank

Op verzoek van de Kamer onderzoekt het kabinet voorts hoe een grondbank en instrumenten voor landinrichting ingezet kunnen worden. Ook daarop wordt nog niet verder op ingegaan. FPG is overigens voorstander van een landinrichting groene stijl waarbij claims vanuit landbouw, natuur en klimaatopgaven integraal worden meegenomen.

Voorzien wordt een voortgangsbrief daarover in de zomer van 2020. In het voorjaar 2020 komt het kabinet met een sectorbrief over natuurherstel en -verbetering.

Update 26-02-20 : Opkoopregeling

Op 20 februari debatteerde de Tweede Kamer over de Kamerbrieven stikstof en landbouw. Minister Schouten kondigde daarbij aan dat ze na de zomer met voorstellen wil komen voor de opkoopregeling voor veehouderijen nabij Natura 2000-gebieden (lees meer). Het plan wordt nu eerst nog door de Europese Commissie getoetst aan de hand van de staatssteunregels. Goedkeuring lijkt nog geen gelopen race, schreef Boerderij (hier).

Onbekend is nog wat de Tweede Kamer doet met de kritiek van het Mesdag Zuivelfonds op de voorgenomen opkoopregeling. Op basis van de berekeningen van het Mesdag Fonds levert het opkopen van veehouderijen nabij Natura 2000-gebieden slechts een geringe milieuwinst. De discussie over de cijfers, aangezwengeld door het Mesdagfonds, krijgt ongetwijfeld nog een vervolg in de Kamer.

Begin maart verwacht de minister de bevindingen van het Adviescollege Meten en Berekenen Stikstof, die de methodiek waarmee het RIVM de stikstofdepositie bepaalt beoordeelt. Schouten gaf na een aangenomen motie van CDA en SGP opdracht voor dit onderzoek.

Achtergrond

De Kabinetsbrief over voortgang stikstofproblematiek maatregelen landbouw en verdere impuls gebiedsgerichte aanpak vindt u hier.

Over de FPG-inzet leest u meer hier.